Virtual Bankçılıq:
Texnologiya və internetin dünya miqyasında ümumiləşməsi və qloballaşması ilə, biznes dünyasının hər sahəsində öz məhsullarını və xidmətlərini elektron kanallar vasitəsilə satmağa ümumi ehtiyac da daim artır. Biznes dünyasında elektron xidmətlər göstərməyə daha çox diqqət yetirən və dünya miqyasında ən çox yayılmış biznes banklardır. Bu səbəbdən bankların bir çoxunda ənənəvi filial şəbəkəsi xidmətinin əhəmiyyəti azalıb. Bu, inkişaf etmiş ölkələrdə çox yayılmış bir vəziyyət olsa da, inkişaf etməkdə olan ölkələr onlayn bankçılığın inkişafında daha yavaş bir temp ilə üzləşirlər.
Getdikcə daha çox təşviq edilən texnologiyanın inkişafı və aqressiv informasiya texnologiyasının birləşməsi ənənəvi bankçılığın internet bankçılığına çevrilməsini mümkün etdi. Texnologiyada baş verən bu böyümə və inkişaf maliyyə sektorunda texnologiyanı həlledici hala gətirən və yeni bir xidmət təklif edən konsepsiya və mühit meydana gəldi.
Bank sənayesində texnologiya səbəbi ilə baş verən dəyişikliklərə gəlincə, ən əhəmiyyətli dəyişikliklərdən biri, 2 istehlakçının ənənəvi bankçılıqdan elektron bankçılığa keçməsidir. Bura özəl banklarda internet, mobil telefon və telefon köçürmələri daxildir. İnternet bankçılığın üstünlükləri təkcə müştəriləri deyil, həm də bankları müxtəlif yollarla cəlb edir. Məsələn:
Müştərilər artıq istənilən yerdən və istənilən zaman çoxsaylı bank əməliyyatları həyata keçirə bilərlər. Bu, müştərinin bank filiallarına yenidən yaxınlaşmaq ehtiyacını məhdudlaşdırır.
Bu səbəb banklar üçün çox faydalı olduğunu sübut edir. Ona görə ki, bu yol ilə banklar öz xidmətlərini müştərilərinə ümumilikdə artan elastikliyə və səmərəliliyə giriş əldə edərək təqdim edə bilirlər. Qısası, bu, bankirlərin işini asanlaşdıraraq, müəyyən bir məkan / filial ilə məhdudlaşmadan müştəriləri razı salmağı mümkün edir.
Banklar üçün digər bir üstünlük isə, göstərdikləri xidmətləri rəqiblərindən fərqləndirərməyə və onların çoxşaxəli müştəri seqmentlərinə dəyər qatmasına imkan verir.
Gəlin, qlobal miqyasda internet bankçılıq istifadəsi nisbətlərindən danışaq. Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropa kimi inkişaf etmiş ölkələrin bu tip bankçılığı daha çox xoşlamaqları, bunu hər kəsin arasında adi bir təcrübə halına gətirir.
Buna baxmayaraq, Azərbaycan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, ümumi əhalinin internet bankçılığını mənimsəmə nisbəti hələ biraz da artmalıdır; çünki bir çox insan hələ də internet bankçılığı həvəslə qəbul etmir. Bu dövrdə onlayn bankçılıq ideyasının genişlənməsinə yüksək sürətli genişzolaqlı rabitənin mövcudluğunun artması və internet istifadəçilərinin yetkinliyinin artması kömək etdi. Ancaq təkcə bu yox, elektron bankçılıq, onun üstünlükləri aşkar edildikdən və bu üstünlüklərin filial bankçılığına alternativ olaraq müştərilərə göstərilə biləcəyini kəşf etdikdən sonra hədsiz dərəcədə artmağa başladı.
Texnologiya və internetin istifadəsindəki bu artım sayəsində bank sənayesi və internet bankçılıq qlobal miqyasda bütün müştərilər üçün kəskin şəkildə dəyişdi. İnternetin yenilikçi mənbələrindən istifadəsi sayəsində internet bankçılığı kimi tədqim edilən sistem sayəsində müştərilər olduqları yerdən bir çox bank xidmətlərindən istifadə edə bilərlər.
Azərbaycanda internet bankçılığı ilə bağlı aparılan araşdırmalara görə, onlayn bankçılığa yalnız əvvəlcədən verilən internet məlumatları və onlayn bank məlumatları təsir göstərir. Azərbaycanda internet bankçılığın istifadəsini təkcə bu yox, həm də geniş internet və bankçılığın istifadəsinin asanlığı və faydalılığı təşviq etdi.
Əlavə olaraq yaşın, cinsiyyətin və təhsilin də onlayn bank istifadəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərdiyi qeyd edilir. Bu səbəbdən, bu rəqabət mühitində əhali arasında yeni bankçılıq formaları və fəaliyyətləri inkişaf etdirməyi planlaşdıran mütəxəssislər, internet bankçılığın istifadə niyyətinə təsir edən amillər üzərində dayanmalıdırlar.
Təkcə bu yox, Azərbaycandakı virtual bank operatorları və təbliğçiləri müştərilərinin internet bank xidmətləri altında nə qavradıqlarını anlamalıdırlar. Bu, müştəriləri bank xidmətlərinə davam edərkən, bank kanallarından istifadə etməklərinə inandırmağa kömək olardı. Bunun mümkün olması üçün müştərilərin internet bankçılıqdan istifadə etmək niyyətinə təsir edən amillər araşdırılarkən, onlayn bankçılığın tətbiqi ilə bağlı müxtəlif tədqiqatlar da aparılıb. Bu tədqiqat və araşdırmaların əksəriyyəti, təsir göstərən amillərlə müştərinin Azərbaycanda internet bankçılığına keçməsi ilə bağlı son qərarı arasında olan qarşılıqlı əlaqəni göstərdi. Azərbaycanda internet bankçılıqdan istifadənin asanlığı və faydalılığı, xidmətin daha həvəslə mənimsənilməsi ilə nəticələnir.
Ümumilikdə, qlobal miqyasda virtual bankçılıq trendinin və həll yollarının artdığı, bankın müştəriləri üçün zaman keçdikcə daha çox yeniləndiyi yerlərdə, inkişaf etməkdə olan ölkələr onlayn bankçılığın hər bir fərd arasında təbliğ edilməsi üzərində çalışırlar. Bu biraz zaman ala bilər, amma şübhəsiz ki, onlayn bankçılıq tendensiyası Azərbaycanda zamanla hər bir vətəndaş və bank müştərisi arasında adiləşərək genişlənəcəkdir.
Rəqəmsal bankçılığın qlobal tendensiyaları:
Onlayn bankçılığın istifadəsinə gəldikdə, ABŞ vətəndaşlarının 24% -i artıq bu bank konsepsiyasına güvənirlər. Tək bu yox, bütün inkişaf etmiş ölkələr qlobal bankçılıq konsepsiyasının dünyanın hər yerində son dərəcə ictimailəşməsini seçiblər. Bu, inkişaf etmiş ölkələrdə insanların çoxu üçün üstündə nəğd pul daşımaq ehtiyacını azaldıb. Əlavə olaraq, bu ölkələrin pərakəndə banklarının 60% -i də bank şöbələrində İT-nin inkişafına və rəqəmsal infrastrukturun təkmilləşdirilməsinə böyük sərmayə yatırırlar.
Rəqəmsal bankçılığa təsir edən bəzi qlobal tendensiyalara aşağıdakılar aiddir:
- Blokçeyn məlumatlarının idarə edilməsi:
Blokçeynin başlanğıcı kriptovalyuta mübadiləsini izləməyə yönəlmişdir. Yenə də, blockçeyn müxtəlif sənayelərdə və bulud platformalarında öz yerini tapıb. Rəqəmsal bankçılıqda öz yerini tutmağa gəldikdə, blokçeyn, məlumatları izləmək və idarə etmək üçün istifadə olunur. Nəticədə, bu, rəqəmsal bankçılığın qlobal müştərilər üçün daha təhlükəsiz olmasına kömək edir. Bu səbəbdən də, bank sektorunda blokçeynin mövcudluğu və inkişafı sürətlə artaraq trend halına gəlir.
- Mobil bankçılığın əlverişliliyi:
Müştərilər və istifadəçilər üçün mobil istifadə daha rahat və asan olduğundan, müştərilərin əksəriyyəti bankçılıq üçün əlverişli seçim olan mobil cihazlardan istifadəni üstün tuturlar. Əksər banklarda onlayn bankçılıq mövcud olduğundan, insanların əksəriyyəti bank işlərini digərlərinə nisbətən mobil bankçılığı olan banklara etibar etməyi üstün tuturlar. Beləliklə, ənənəvi banklardan söz düşən zaman, hətta həmin banklar belə müştərilərinin ehtiyac və tələblərinə görə mobil bankçılıq sahəsindəki iştiraklarını artırmağa fokuslanıblar. Yalnız bu deyil, müştəriləri üçün mobil bankçılıq konsepsiyasını hələ qəbul etməyən bank biznesləri də, ümumi inkişafları üçün müştərilərinə mobil bank sistemi təqdim etmək niyyətindədirlər.
- AI (süni zəka) vasitəsilə təhlükəsizlik:
Rəqəmsal bankçılığın əlçatan və çoxşaxəli təbiəti, sənayedə kiber müdaxilələrin və sosial mühəndislik hücumlarının nadir hala gəlməsinə səbəb oldu. Bank sənayesi tendensiyası bu dəyişikliyi əhatə etmək üçün hesaba hər hansı bir giriş cəhdi zamanı istifadəçiyə bildiriş göndərən AI alqoritmlərinin tətbiqinin inkişafını müşahidə etdi. Yalnız bu deyil, bank sənayesindəki AI alqoritmləri tendensiyası, hər hansı bir istifadəçi modelinin hansı istifadəçi nümunəsi ilə əlaqəli olduğunu öyrənməyi də asanlaşdırdı. Bu da, özlüyündə, banklara bu nümunələri müsbət qarşılıqlı təsir kimi qeyd etməyə və istifadəçini şübhəli hadisələrdən xəbərdar etməyə imkan verir. Bank sistemində süni zəkanın mövcudluğunun növbəti icrası rəqəmsal bankçılıqda olan süni zəkanı kiber maneə olaraq istifadə etmək üçün istifadəçi məlumatlarına digər avtomatlaşdırılmış sistemlərdən daha çox, təhlükəsizlik təklif edir.
- Chatbot xidmətləri:
Süni zəkaya gəldikdə, bu, təkcə zəka tərəfindən idarə edilən təhlükəsizlik tendensiyası deyil. Əvəzində, bu, rəqəmsal bank sənayesində süni intellektin davamlılığına, chatbotların müştəri xidmətində daha tez-tez görünməsinə səbəbdir. Bu yeni maşın öyrənmə alqoritmləri günün istənilən saatında yeni və təkrar gələn müştərilərə işinizlə əlaqəli hər cür məlumatı izləməyə daha yaxşı kömək edir.
AI vasitəsilə gecə-gündüz xidmət edən bu chatbot tendensiyası, qabaqcıl problem həllərinin tanınmasını asanlaşdırdı. Bu o deməkdir ki, əgər AI bir məsələni həll edə bilməsə, onu bank nümayəndəsinə göndərir. Bu, bank sisteminə, müştəriyə həddindən artıq diqqət göstərən süni zəkanın elə də yardım edə bilmədiyi zamanlarda, onu incəliklə qane etməyə kömək edir. Bu, chatbotları təkcə FAQ ( TVS) müştəri xidmətləri bölməsinin ümumi bir hissəsinə çevirməyib. Chatbotların mobil bank tətbiqetmələrində və rəqəmsal bulud bankçılıq brauzer xidmətlərində istifadəsi hələ sürətlə artacaq və daha da inkişaf etdiriləcəkdir. Aydındır ki, bu irəliləyiş sayəsində bütün nəsillər rəqəmsal bank ekosisteminə keçəcək və onu ənənəvi bankçılıqdan daha geniş və daha əlverişli vəziyyətə gətirəcəklər.
- Kartsız əməliyyatlar
Əhali arasında nağd pulun istifadəsi və daşınması artıq əvvəlki kimi tətbiq olunmasa da, kredit kartlarından istifadə bu gün də çox yayılıb. Bank müştəriləri arasında kredit kartlarının daha geniş istifadəsi sayəsində mühəndis qüsurları və ümumi haker təhdidləri hesablara qanunsuz giriş əldə etməyi hələ də mümkün edir.
Bununla birlikdə, rəqəmsal bankçılıqdan istifadə kartsız əməliyyatlarda böyük uğurlara və təkmilləşməyə səbəb oldu. Bu inkişaflar arasına POP və POS satınalmalarının QR kodlar vasitəsilə tanınması və digər kartsız vasitələrdən istifadə daxildir. Zamanla daha da inkişaf edən bu kartsız sistem sayəsində banklar artıq fiziki kart tələblərini və inkişafını bir kənara qoyaraq mobil bank xidmətlərini yaxşılaşdırmağa yönələ bilərlər. Bu, yenə də, onlayn bankçılıq tendensiyasını və onun yayılmasını bütün dünyadakı bank müştəriləri və hətta bu tendensiyanı artıq dəstəkləyən və hələ də əhali arasında təbliğ edən ölkələrdə üçün daha sərfəli hala gətirir.
Azərbaycanın Bank Qanunvericiliyi inkişafı məhdudlaşdırır
Daha əvvəl də qeyd etdiyim kimi, Azərbaycanda bankçılıq və onun onlayn sektora yönəlməsi inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu qədər sürətlə artmır; Bu sıxıntının bəzi səbəbləri Azərbaycanda bank qanunvericiliyi ola bilər. Azərbaycanda bank sektorunun böyüməsində məhdudiyyətlərin yaranmasının əsas səbəbləri, bank bazarının sağlam və rəqabətə davamlı olmamasıdır. Azərbaycanda müstəqilliyin və bank bazarının formalaşdığı dövrlərdən bəri, qeyri-sağlam və zəif bank sistemi onun inkişafını son dərəcə yavaşlatdı. Nəticədə, bank idarəetməsi digər ölkələr kimi müasir korporativ standartlara cavab verə bilmədi və bu da, Azərbaycanın bank sisteminin virtual və fiziki formada inkişafının qarşısını aldı.
Azərbaycanda bank sisteminin hazırkı vəziyyətinə, qanunvericiliyinə və ölkədə onlayn bankçılığın ümumilikdə tətbiqinə nəzər salsaq, böyük və inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyəti onlayn bankçılığın mənimsənilməsində yaxşı mənada dəyişikliklər ediblər. Nəticə etibarilə, Azərbaycanda onlayn bankçılığın tipik bank müştəriləri arasında yayılma sürəti olduqca yavaş olsa da, o, internetin istifadəsi ilə bağlı məlumatlılıq sürətinin yerli sakinlər arasında yayıldığı kimi yayılmaqdadır.
